Henryk Grynberg Ordre des livres

Kolejny, już czwarty tom Pamiętników Henryka Grynberga przynosi głęboki namysł nad rozpędzoną cywilizacją współczesną. Ponadosiemdziesięcioletni pisarz nie przestaje czujnie przyglądać się Historii: wraca do dawnych lektur, weryfikuje dawne i obecne autorytety, a przy tym nie boi się powiedzieć sprawdzam. Henryk Grynberg w swoich zapiskach dzień po dniu ocala najważniejsze fragmenty świata: prawdę historyczną, pamięć o osobach i wydarzeniach, literaturę, która się nie starzeje, portrety bliskich mu osób. W tym znaczeniu jego twórczość ma wiele wspólnego z judaistyczną koncepcją tikkun olam naprawianiem świata. Krytyczne analizy dotyczące bieżących wydarzeń są tu szczególnie istotne. Każdy, kto przeżył piekło wojny, a zwłaszcza Grynberg jako osoba ocalała z Holocaustu bezbłędnie rozpoznaje dramatyczne wydarzenia i towarzyszącą im narrację jako zapowiedzi nadciągających konfliktów. I przestrzega, abyśmy nie ulegli złu po raz kolejny.

„Dziedzictwo” jest swoistą opowieścią detektywistyczną skomponowaną z rozmów nagrywanych podczas produkcji znanego filmu dokumentalnego Pawła Łozińskiego „Miejsce urodzenia”. Henryk Grynberg wraca po latach w swoje rodzinne strony, żeby dowiedzieć się, kto zamordował jego ojca i co się stało z jego półtorarocznym bratem. To śledztwo doprowadza do odkrycia wstrząsającej prawdy i ekshumacji zwłok. Dialogi o głębokim ładunku psychologicznym ukazują również szeroką gamę postaw moralnych, a końcowy monolog-epilog koryguje niektóre zeznania i uzupełnia szczegóły zbrodni nieujawnione na filmie.

Epicka powieść biograficzna oparta na wspomnieniach Adama Bromberga, komunisty z zamożnej żydowskiej rodziny, więźnia politycznego, niewolnika sowieckiego obozu pracy, oficera frontowego Pierwszej i Drugiej Dywizji, wybitnego wydawcy na skalę międzynarodową, oskarżonego i więźnia antysemickiej kliki moczarowskiej, a na koniec uchodźcy. Są to równocześnie doświadczenia wykorzenionej, wyobcowanej i zdezorientowanej inteligencji polsko-żydowskiej. Tytuł „Memorbuch” (księga pamięci) zaczerpnięty z dawnych kronik żydowskich i dygresje historyczne podkreślają niezmienność mentalności i metod prześladowania europejskich Żydów – od średniowiecznych do nazistowskich i marcowych. Książka była zakwalifikowana do finału Nagrody Nike 2001.

Autobiograficzna opowieść o pewnym pokoleniu. Jej protagonistami są między innymi Marek Hłasko, Krzysztof Komeda, Roman Polański, Elżbieta Czyżewska, Agnieszka Osiecka, Sławomir Mrożek – młodzi ludzie skażeni najpierw przez wojnę, a później przez komunistyczną szkołę. Motywem przewodnim jest nie tylko uchodźstwo czy wygnanie polityczne lub etniczne, lecz także egzystencjalne – często daremne – szukanie azylu w sztuce. Rzecz się dzieje w Warszawie, Tel Awiwie, Montrealu, Hollywood i Beverly Hills, Neapolu, Genewie, Monachium, Nowym Jorku, Las Vegas, Buenos Aires. Książka nominowana do Nagrody Nike w 2005 roku.

W niniejszym trzecim tomie swoich pamiętnikarskich zapisk�w, datowanych od kwietnia 2014 do lutego 2017 roku przeważnie w McLean pod Waszyngtonem, Henryk Grynberg dobitnie komentuje bieżące gry polityczne i międzynarodowe, rewidując doniesienia medi�w, zwłaszcza dotyczące Żyd�w i Izraela. Dzieli się wrażeniami z wydarzeń kulturalnych i lektur, szczeg�lnie na temat Holokaustu, i jak zwykle energicznie polemizuje. Wspomina ludzi, kt�rzy z jego świata odeszli, żegna tych, kt�rzy odchodzą. A jednocześnie obserwuje przyrodę i z poetycką wrażliwością oraz dowcipem i wdziękiem opisuje ?bezdomne? lisy i sarny ? z przych�wkiem ? kt�re regularnie odwiedzają zapuszczony backyard za oknem jego gabinetu, ?towarzysząc? mu godzinami przy pracy. Dramatyczna kompozycja sprawia, że czyta się te zapiski jak fascynującą całość.

Henryk Grynberg, einer der wichtigsten jüdisch-polnischen Autoren der Gegenwart, schrieb in den Jahren 1965–1970 drei große Erzählungen von einzigartiger Ausdruckskraft: „Der jüdische Krieg“, „Der Sieg“ und „Vaterland“. Sie spannen den Bogen von der Flucht vor den Massendeportationen im besetzten Polen im Sommer 1942 bis in das Jahr 1967, als nach dem Sechstagekrieg ein politisch gesteuerter Antisemitismus die Länder des Warschauer Paktes ergriff. Insbesondere die Titelerzählung des Bandes, die zu den „100 Greatest Works of Modern Jewish Literature“ zählt, führt vor Augen, was in den westlich fokussierten Erinnerungen allzu lange ein weißer Fleck blieb: der Alltag der Überlebenden in der damaligen Volksrepublik Polen. Mit diesem Band, der die drei Erzählungen erstmals chronologisch fortlaufend zusammenfügt, öffnet sich ein Gedächtnis, das den Schlüssel darstellt für eine Auseinandersetzung mit der Shoah und den Verwerfungen der Erinnerung nach Jalta.

Výbor z kratších textů Henryka Grynberga pořídila editorka a překladatelka Olga Hostovská po dohodě s autorem převážně z knih Życie ideologiczne (Židovská škola; Život studentský, život veselý; Exodus) a Szkice rodzinne (Socialismus po Polsku; Domov; Racoon) takovým způsobem, aby vybrané tematické celky mapovaly zhruba padesátileté období od konce 40. let minulého století do konce tisíciletí. Čtenář se zde postupně seznamuje se zkušenostmi žáka židovské školy, s radostmi vysokoškolského studenta v době odhalování stalinských zločinů, s poválečným budováním země, s podivnou atmosférou gomółkovského Polska i s důvody, které autora přiměly k emigraci. Poslední dvě prózy (Povinnost; My Židé z Dobrého), které přeložila Daniela Lehárová, byly vybrány z knihy Monolog polsko-żydowski (2003). První líčí události z 90. let, kdy se autor vrátil do Polska, aby splnil slib daný mrtvému otci. Závěrečný esej My, Židé z Dobrého přibližuje čtenáři postavení židovského autora, který žije v USA, ale nepíše ani anglicky, ani jidiš, protože jeho mateřským jazykem se stala jednou provždy polština.

Miałem nadzieję, że pomieszka tu po mnie syn - choć mówi, że nie chce, że za dużo tu mojej obecności - ale teraz już wiem, że nie. Że nie przeżyją mnie i odejdą ze mną moje dęby i bambusy. Że nie przyjdą tu więcej moje sarny, chipmunki i lisy. Że wszystko to zniknie, jak gdyby nie istniało, lub istniało tylko w mojej wyobraźni. Jakby miał rację Platon... Do żadnego innego miejsca na ziemi nie byłem tak przywiązany. Może dlatego, że wiem, że to moje ostatnie? Niedobrze się przywiązywać, bo trudno się rozstać. Gram na czas, to znaczy ścigam się z czasem, żeby coś przynajmniej na piśmie zostało. Henryk Grynberg - prozaik, poeta, eseista. Od roku 1967 mieszka w Stanach Zjednoczonych. Laureat prestiżowych nagród literackich, m.in: Tadeusza Borowskiego (1966), Fundacji Kościelskich (1966), Stanisława Vincenza (1991), Fundacji Alfreda Jurzykowskiego (1991), Jana Karskiego i Poli Nireńskiej (1997) oraz Koret Jewish Book Award (2002). Był czterokrotnie nominowany do 'Nike'. Jest autorem powieści: Żydowska wojna (1965), Zwycięstwo (1969), Życie ideologiczne (1975), Życie osobiste (1979), Memorbuch (2000); tomów opowiadań: Ekipa Antygona (1963), Szkice rodzinne (1990), Drohobycz, Drohobycz (1997), Ojczyzna (1999); zbiorów esejów Prawda nieartystyczna (1984) i Monolog polsko- żydowski (2003) oraz zbeletryzowanych wspomnień: Kadisz (1987; Kalifornijski kadisz 2005), Uchodźcy (2004), Janek i Maria (2006). W roku 2011 nakładem Świata Książki ukazał się pierwszy tom Pamiętnika.

Elf Essays, eine Auswahl aus „Unkünstlerische Wahrheit“ (2002) und „Polnisch-jüdischer Monolog“ (2003), fügen sich zum Porträt eines Überlebenden und Schriftstellers, dem sein Thema im Frühjahr 1946 mit einem Schulaufsatz „aufgegeben wurde“, in dem er an alle erinnerte, die dieses Frühjahr nicht mehr erleben durften. Wenn Grynberg nach den Möglichkeiten und Grenzen der Darstellung fragt, nach dem Verhältnis zwischen Realität und Fiktion, spricht jeder Satz von der Last der Erinnerung und von der Verpflichtung des Schreibens. Zugleich entfaltet sich aus seiner persönlichen Geschichte die Geschichte der Juden in Osteuropa. Sei es in seinen beiden großen Essays über die polnischsprachige Literatur der Shoah, sei es in den einfühlsamen Bildern, die Janusz Korczak oder Stanislaw Vincenz in Erinnerung rufen – nicht die Überwindung der Wirklichkeit im Ästhetischen macht für Grynberg die Kunst aus, sondern das Bewusstsein dafür, dass angesichts dieser Wirklichkeit jede Ästhetisierung sich verbietet.

Zbiór eseistyki Henryka Grynberga, na który składają się następujące teksty: — Historia polsko–żydowska — Polska ekskluzywna — Trójkąt polsko–żydowsko–ukraiński — Dziedzictwo duchowe — Przymieszka krwi — Żyd, który udawał Polaka, który udawał Żyda — My, Żydzi z Dobrego — Obowiązek — Palestyna, Palestyna... — Winię Europę — Nad pięknym, modrym Wannsee — Imperatyw człowieczeństwa Od Autora: Większość niniejszego monologu była w tej lub innej formie publikowana w „Res Publice Nowej” i na jej stronie internetowej, gdzie wywoływała ożywioną dyskusję. Esej zatytułowany Obowiązek ukazał się pierwotnie w Odrze, a Przymieszka krwi i Dziedzictwo duchowe wyrosły z recenzji zamieszczonych dosyć dawno w tygodniku „Wprost” i „Gazecie Wyborczej”. Najstarszy jest Żyd, który udawał Polaka, który udawał Żyda..., bo wywodzi się z artykułu drukowanego w 1991 w nowojorskim „Okay Ameryka” i późniejszej dyskusji w chicagowskim „To Be”. Henryk Grynberg w Monologu polsko-żydowskim po raz kolejny podejmuje problem Holokaustu. Zbiór eseistyki, na który składają się teksty pochodzące z różnych lat, sięga do współczesnych dziejów totalitaryzmu, jego korzeni i potwornych skutków, takich jak Szoa, i analizuje wydarzenia, które odcisnęły swe piętno na całym XX wieku. Po tragedii 11 września 2001 r. Autor z nowej perspektywy spogląda na współczesny świat polityki i kultury, na jego duchowy klimat, na polityczną hipokryzję i wybiórczą pamięć. W jednym z esejów mówi m.in. o „rozkładzie moralnym poholokaustowej Europy”, trwałym i ciągle widocznym, zamazującym obraz współczesności. Niektóre szkice są polemiczne, większość z nich drukowała prasa, głównie ’Res Publica Nowa’. Część wynikła z konkretnego sporu, inne bywają ogólniejsze. Jedne zmagają się z historią, ale są też takie, które dotyczą współczesności i od szczegółu wychodzą do ogółu. Marek Radziwon, Gazeta Wyborcza