Kazimierz Krajewski Livres

Nowogródzki Okręg Armii Krajowej należy do najciekawszych, a jednocześnie do niedawna najsłabiej zbadanych wielkich jednostek organizacyjnych Polskiego Państwa Podziemnego. Na ziemi nowogródzkiej rozgrywały się wydarzenia związane z walką z dwoma wrogami wolności naszego kraju aparatem okupacyjnym narodowosocjalistycznej III Rzeszy Niemieckiej oraz komunistyczną partyzantką sowiecką, a po lipcu 1944 r. z Wojskami Wewnętrznymi NKWD i aparatem administracyjnym nowego okupanta Związku Sowieckiego. Walka ta charakteryzowała się ogromną dynamiką i zaciętością. Polską akcję oddziałów partyzanckich uruchomiono tu znacznie wcześniej niż w pozostałych okręgach AK. To właśnie jej działania budowały swoistą akowską legendę kresów północno- wschodnich. Tutaj też podejmowano wielokrotnie, zgodnie z rozkazami KG AK, daremne próby unormowania stosunków z partyzantką sowiecką, a także oddolne lokalne inicjatywy zawieszenia broni z Niemcami. Każdy obwód (ośrodek), każdy batalion partyzancki Nowogródzkiego Okręgu AK zasługuje na odrębne opracowanie. Prac takich powstało jednak na przestrzeni dziesięcioleci niewiele, dosłownie kilka. Odtwarzanie dziejów nowogródzkiej AK z garści zachowanych rozkazów Komendy Okręgu, sprawozdań z akcji dywersyjno- partyzanckiej i innych materiałów wytworzonych w różnych ogniwach konspiracji może kojarzyć się z rekonstruowaniem rozbitej starej mozaiki. Warto jednak podejmować ten wysiłek, by ratować od zapomnienia pamięć o walce kresowych akowców, która w dzisiejszej Polsce jest tak mało znana.

Dramatyczna i wciąż bardzo mało znana historia polskiej armii i partyzantki na Kresach Wschodnich w czasach drugiej wojny światowej i początków komunistycznej Polski. Kresy Wschodnie — sam termin może narzucać skojarzenie z niewielkim pasem ziemi na wschodzie II Rzeczypospolitej, a były to przecież obszary stanowiące ponad połowę terytorium ówczesnej Polski. To tam niemieccy i sowieccy najeźdźcy uścisnęli sobie dłonie we wrześniu 1939 roku, a po hitlerowskiej inwazji na Związek Radziecki właśnie na Kresach rozpętała się wojenna zawierucha, w której walkę toczyły dwa totalitarne reżimy i partyzantki kilku narodów na czele z Polakami. Wojna na Kresach nie skończyła się po kapitulacji Niemiec, trwała jeszcze przez kilka lat, a układy sił i sojuszy kilkukrotnie uległy zmianom. Książka Kazimierza Krajewskiego, historyka warszawskiego IPN-u, jest opowieścią o walce, którą na Kresach stoczyła Armia Krajowa. Od pierwszych polskich oddziałów, przez działalność w ramach AK, a następnie, już po jej rozwiązaniu, konflikt z nowym, „czerwonym” okupantem pod szyldami różnych podziemnych organizacji poakowskich. Historia, o której jeszcze niewiele uczą w szkołach: walka każdego z każdym – Wehrmacht, Polacy, Ukraińcy, Litwini, Żydzi, Armia Czerwona i komunistyczna partyzantka. Najpierw wojenny cyklon, który wymagał czasem nieoczekiwanych taktycznych sojuszy AK z Niemcami czy Sowietami. Potem dalsza walka „leśnych żołnierzy” z komunistycznym reżimem – bezpieką i wojskiem Polski Ludowej i ZSRR.

Tematem publikacji jest działalność jednostek partyzanckich sformowanych przez konspiracyjną organizację Konfederacja Narodu, wywodzącą się z przedwojennego Ruchu Narodowo-Radykalnego. Organizacja ta, licząca kilka tysięcy członków, została w 1943 r. włączona w skład AK, a jej oddziały partyzanckie ? Uderzeniowe Bataliony Kadrowe ? przeszły ?na etat? KG AK. Oddziały te od 1942 r. prowadziły, ze zmiennym szczęściem, działania partyzanckie ukierunkowane na Kresy Wschodnie II RP. Operowały na Podlasiu, Białostocczyźnie, Litwie (etnicznej), w Prusach Wschodnich, na Nowogródczyźnie, Wileńszczyźnie i Polesiu, tracąc kilkuset poległych. Walcząc z niemieckimi siłami okupacyjnymi, podejmowały też działania mające na celu wyparcie z ziem polskich wrogiej partyzantki sowieckiej i band komunistyczno-rabunkowych. Autor opisuje ich szlak bojowy, a także podejmuje polemikę z przypisywanymi KN i UBK stereotypami czy też wręcz z ich ?czarną legendą? powstałą jeszcze w czasach PRL.

Publikacja poswiecona jest stosunkowo malo znanej karcie dzialan sil zbrojnych Polskiego Panstwa Podziemnego, jaka jest próba niesienia pomocy powstaniu warszawskiemu przez sily Armii Krajowej znajdujace sie poza stolica. W sierpniu i wrzesniu 1944 r. Armia Krajowa miala pod bronia w glebi kraju kilkadziesiat tysiecy zolnierzy, którzy wykonywali zadania w ramach akcji ,,Burza" lub przygotowywali sie do wystapien z ta akcja zwiazanych. Oczekujac na pomoc z zewnatrz, od obcych, zarówno Sowietów, jak i aliantów zachodnich, nalezalo tez wykorzystac wlasne sily, jakimi wciaz dysponowala polska armia podziemna. W ksiazce mozna znalezc odpowiedz na pytanie, dlaczego podjete wówczas dzialania w wiekszosci przypadków nie przyniosly oczekiwanych rezultatów, mimo ogromnej determinacji i poswiecenia wielu zolnierzy, którzy ruszyli na odsiecz Warszawie.

Album Nowogródczyzna naszych ojców poświęcony jest ziemi nowogrodzkiej w latach międzywojennych. Pokazuje odbudowę regionu zrujnowanego przez dwie wojny - światową i bolszewicką, polskie życie społeczne i gospodarcze, administrację, szkoły i działalność oświatową, życie kulturalne i religijne, sądy, policję, straż pożarną, koleje, jednostki Wojska Polskiego stacjonujące na tym terenie. Na starych fotografiach zobaczymy też życie codzienne mieszkańców, ludzi przy codziennej pracy i przy święcie. Ujrzymy też postacie odgrywające istotną rolę w życiu województwa nowogródzkiego. Z kart albumu wyłania się obraz ziemi nowogrodzkiej jako krainy zamieszkanej przez przedstawicieli różnych narodowości i religii, do 1939 r. na ogół zgodnie współistniejących obok siebie. Zobaczymy Nowogródczyznę jako jeden z elementów państwa polskiego, jedno z jej siedemnastu województw, uczestniczących w całości funkcjonowania złożonego mechanizmu Rzeczypospolitej. Na kartach albumu przewijać się będą postacie najważniejsze w dwudziestowiecznych dziejach Polski, pojawiające się na Nowogródczyźnie - naczelnik państwa Józef Piłsudski, prezydenci Stanisław Wojciechowski, Ignacy Mościcki i Władysław Raczkiewicz, marszałek Edward Rydz-Śmigły, gen. Władysław Anders i wielu innych. Lektura albumu uzmysławia, że tamten świat został zmieciony przez sowiecki i niemiecki potop, jak legendarna Atlantyda. Spalone dwory, świątynie zniszczone lub odebrane wiernym. Ujrzymy też ludzi tworzących polskie czasy na Nowogródczyźnie, którzy padli ofiarą dwóch systemów totalitarnych, niemieckiego narodowego socjalizmu i rosyjskiego komunizmu - poległych, zamordowanych, zesłanych do obozów koncentracyjnych i łagrów, wygnanych z ojcowizny, umierających na emigracyjnej tułaczce. W dzisiejszej Polsce niemal zupełnie zapomnianych.