Andrzej Skrzypek Livres

Rosja, największe obszarowo państwo świata, dominujące na kontynencie euroazjatyckim, wzbudza powszechne zainteresowanie. Bliskie sąsiedztwo i oddziaływanie spraw rosyjskich na Polskę potęguje je w odniesieniu do naszego społeczeństwa. Ostatnie dwudziestolecie wyraźnie wyodrębnia się tak spośród tysiącletnich dziejów, jak i dwudziestowiecznej historii Rosji. Po rozpadzie Związku Radzieckiego, który był szczególną formą budowanego przez stulecia imperium, Rosja koncentruje się na rozbudowie swej tożsamości państwowej na olbrzymim terytorium. Olbrzymie są również problemy, które przychodzi jej rozwiązywać, a zwłaszcza kwestie modelu władzy czy modelu ustroju. Okres ten nie jest jeszcze historycznie zamknięty, stąd cezurą końcową jest wyraźnie teraźniejszość.

Książka ta jest trzecią z opisujących mechanizmy podporządkowujące Polskę Związkowi Radzieckiemu. Aby Kreml mógł Polską rządzić, musiał stworzyć nad Wisłą stronnictwo promoskiewskie. Kryteria takie spełniała PZPR. Partia ta nie ewoluowała w oczekiwanym przez KPZR kierunku dążąc do wyemancypowania się spod jego wpływów. Zmiany pokoleniowe, a co za tym idzie świadomościowe, potęgowane przez cykliczne kryzysy sprawiły, że w połowie opisywanego okresu w tych samych barwach co wcześniej, stały naprzeciw siebie dwie zupełnie inne partyjne drużyny. Nie kierowały się ideologią, która pozostała zewnętrznym ornamentem, zaklęciem mającym zapewnić powodzenie rządów, ale interesem wpływowych grup w rządzącej elicie. Nasilały się też nastroje narodowe. Publikacja powstała we współpracy z Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Oficyną Wydawniczą ASPRA.

Chruszczow łamiąc system stalinowski, zastąpił go tzw. centralizmem demokratycznym. Realizacja tego zamierzenia w Polsce potoczyła się w swoisty sposób. Śmierć Bieruta sprowokowała walkę o władzę, tym gwałtowniejszą, że toczyła się w atmosferze kryzysu i poczucia zagrożenia przez elitę władzy. Chruszczow postawił na Gomułkę, który uzyskał dla Polski więcej niż mógł się spodziewać: autonomię w polityce wewnętrznej. Było to wynikiem koniunkturalnego zbiegu kilku czynników, szansy zdarzającej się od czasu do czasu, dzięki której polski Październik wszedł do historii. Pilnując tej autonomii, Gomułka skłaniał się raczej ku zacieśnieniu więzi z ZSRR, niż ku dystansowaniu się od niego. Potrzeba importu techniki, czyli maszyn i urządzeń, stwarzała inny problem. Chcąc nabywać je na Zachodzie, Polska musiała wywozić cenione na tamtejszym rynku mięso wieprzowe. Ten rodzaj mięsa decydował nadto o równowadze na rynku żywności w Polsce. Podaż wieprzowiny była uzależniona wszakże od importu ziarna. Dlatego też Polska zabiegała o jego przywóz z ZSRR. Kreml zyskał dzięki temu skuteczny instrument oddziaływania na sytuację polskiej gospodarki. Być może było to jednym z powodów, dla których Chruszczow zgodził się na autonomię Polski w sprawie polityki rolnej. (Od Autora)

Prezentując dwadzieścia epizodów z dwudziestowiecznych dziejów Polski, autor ukazał, jak grupy zdeterminowanych spiskowców, bezpardonowo walcząc o władzę, zdobyły swoje miejsce w historii, wprowadzając jednostki na szczyty. Nie wszystkie okazały się udane. Skutki tych wojen na górze, na których wynik bywało, że wpływała ingerencja ościennych sił, były długofalowe. Ale to one określały kierunki rozwoju państwa i narodu. Samo pojęcie zamachu autor traktuje szeroko - od morderstw do przewrotów państwowych. Przypomina zamachy Januszajtisa, Piłsudskiego czy wprowadzenie stanu wojennego. Książka prezentuje odmienne spojrzenie na przeszłość, być może niezbyt odległe od spiskowych teorii.

Andrzej Skrzypek entwirft ein facettenreiches Bild der polnisch-sowjetischen Beziehungen von 1944 bis 1989, beleuchtet die Abhängigkeit Polens vom Kreml aus verschiedenen Perspektiven und analysiert politische, wirtschaftliche sowie internationale Zusammenhänge. Auch die persönliche Chemie der Hauptakteure wird berücksichtigt. Der Autor untersucht die Ursachen des polnischen „Sonderweges“, beginnend mit der militärischen Besetzung durch die Sowjetunion, die Polen zunächst als Pufferstaat und später als Vasallen betrachtete. Eine Wende brachte Chruschtschow 1956, der das stalinistische System reformierte und Polen eine begrenzte Autonomie gewährte. In den sechziger Jahren erweiterte Władysław Gomułka den Handlungsspielraum Polens durch sein Engagement in der europäischen Sicherheitspolitik und geschicktes Taktieren mit Deutschland und China. Die eigenständigen Wirtschaftsreformen von Edward Gierek in den siebziger Jahren führten jedoch in eine Krise, die den Nährboden für die gesellschaftliche Massenbewegung Solidarność schuf. Diese wurde durch das Kriegsrecht, das auf Druck des Kremls verhängt wurde, niedergeschlagen. Trotz der angespannten Beziehungen blieb der Keim der Freiheit bestehen. Abschließend stellt Skrzypek die Frage, ob der Zerfall des sowjetischen Imperiums mit den Ereignissen in Polen, dem „Runden Tisch“ und den freien Wahlen im Juni 1989 begann.