Instytut Badań Literackich PAN Livres

Polonistyka „tu i teraz” to w dużej mierze polonistyka między polityką a praktyką społeczną. Od nas zależy, z jakimi przeświadczeniami, dotyczącymi natury historii, sztuki, twórczości literackiej, reguł rozumienia mechanizmów rządzących życiem społecznym, będziemy uprawiali przypadające nam pole, by nie poddać się postępującej instrumentalizacji. [...] Polonista uczy zainteresowanych polską specyfiką tego, jak Polacy rozumieją realia, wśród których żyją, kim są, jeśli tworzą na swój temat i na temat tego, co na zewnątrz ich własnego świata, takie, a nie inne opowieści.[...] Umiejętność opowiedzenia świata czasem pozwala skonstruować przepis na ten świat, w którym dostrzegamy to, co wiemy. Tylko tyle i aż tyle. Hanna Gosk Polonistyka – w momencie, w którym oddajemy książkę do druku mająca już status dyscypliny, co było dyskutowane w trakcie obrad Zjazdu – staje, tradycyjnie, wobec wyzwań związanych z profesjonalizmem. Staje też wobec wyzwań, znów dodam: tradycyjnie, choć wydaje się, że zapomnieliśmy o tym ostatnimi laty, związanych z legitymizacją pozanaukową. I jeśli kwestia profesjonalizacji nie jest aż tak paląca, sądzę zresztą, że całkiem nieźle sobie z nią radzimy, to nowa dyscyplina powinna zacząć od refleksji nad tym, po co – w jakim celu – ma istnieć? Michał Kuziak Kwestie kluczowe dla polonistów zejść dziś muszą z poziomu akademickich dyskusji, zbliżyć się do sfery politycznych i społecznych konkretów. Musimy zastanowić się bowiem nie tylko nad problemami, które w roku 2020, kiedy miał odbyć się ten Zjazd, wydawały się nam najważniejsze. Rozpoznania domaga się także miejsce naszego polonistycznego świata w osoczu społecznym i politycznym. Było ono oczywiście zawsze kanwą naszych działań, ale w sytuacji kryzysu i gwałtownie zmieniających się opowieści o świecie domaga się od nas szczególnej czujności. A także – walki o słyszalność naszego głosu. Rywalizacja branży technologicznej o ludzkie umysły przybiera postać współczesnego wyścigu zbrojeń. Nowoczesne środki przekazu agresywnie wnikają w sferę komunikacji, odmieniając tradycyjne role jej uczestników. Media społecznościowe wciągają użytkowników w błędne koło zbiorowej akceptacji. Rozpoznanie tych procesów, przeniknięcie zagrożeń, ale i wykorzystanie szans związanych z nowymi technologiami – to także dziś obowiązek polonistów. Polonistów, którzy próbują interpretować opowieści literatury o przeszłości i przyszłości naszego świata, analizują historię i współczesność procesów zachodzących w języku, pytają o modele polskiej kultury i wzorce tożsamości zarazem. Dbając o słyszalność i wyrazistość naszego głosu, musimy też budować narrację o naszej pracy – temu także służył ten Zjazd. Ewa Paczoska

Nie-miejsca pamięci 1. Nekrotopografie podejmują wysiłek zmapowania – choćby cząstkowego – poludobójczej przestrzeni dzisiejszej Polski. Książka prezentuje studia dziewięciu przypadków: lokalizacji przeszłej przemocy – zagłady Żydów i Romów oraz konfliktów etnicznych – które nie zostały przekształcone w miejsca pamięci. Są to: Radecznica w woj. lubelskim, okolice Miechowa k. Krakowa, Bielcza i Borzęcin w woj. małopolskim, las Dębrzyna koło Przeworska, Sukowice w woj. opolskim, Terka w Bieszczadach, a także obrzeża obozów zagłady w Majdanku, Chełmnie i Sobiborze. Autorki i autorzy, poprzez wielodyscyplinarną analizę kulturowej topografii i morfologii wybranych miejsc, pytają o przyczyny nieupamiętnienia punktów przeszłej przemocy oraz dynamikę otaczających je kultur pamięci, a także odtwarzają własne autoetnograficzne doświadczenie tych miejsc. Nie-miejsca pamięci 1. Nekrotopografie proponują nowe narzędzia studiów pamięcioznawczych, operatywne w badaniach nad trudną pamięcią w Polsce, a także szerzej: w Europie Środkowo-Wschodniej. Tom prezentuje wyniki badań prowadzonych przez zespół projektu Nieupamiętnione miejsca ludobójstwa i ich wpływ na współczesne procesy wytwarzania form pamięci kolektywnej tożsamości kulturowej w Polsce (NPRH 2016–2020).

Reprezentacje Zagłady w kulturze polskiej (1939-2019) śledzą artystyczne ekspresje Holokaustu w teatrze, filmie, muzeach, sztukach wizualnych oraz zjawiska z kręgu kultury popularnej. Stanowią kontynuację badań, które podjęliśmy kilkanaście lat temu w Literaturze polskiej wobec Zagłady (1939-1968). Reprezentacje… mają uświadomić współczesnemu odbiorcy wielowymiarowość oraz niezwykłą mnogość przedstawień Holokaustu w rodzimej sztuce. Jak w każdej syntezie chodzi również o dokonanie rekapitulacji aktualnego stanu wiedzy, ale też wydobycie zagadnień dotychczas słabo obecnych w refleksji nad Zagładą. Interdyscyplinarny charakter Reprezentacji… posłuży – taką mamy nadzieję – przedstawicielom różnych nauk: literaturoznawcom, kulturoznawcom, filmoznawcom, historykom sztuki, historykom teatru, antropologom, znawcom popkultury. Wprawdzie nasza publikacja jest adresowana głównie do środowiska akademickiego, jednak – nie tylko ze względu na społeczną rangę tematu – powinna znaleźć czytelników także wśród uczniów szkół średnich, nauczycieli i wszystkich osób zainteresowanych problematyką Zagłady w sztuce polskiej. Ze Wstępu

Agata Bielik-Robson - pracuje w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN oraz jako profesor Jewish Studies na Uniyersity of Nottingham. Zajmuje się współczesną filozofią podmiotu, teorią literatury oraz filozofią religii, ze szczególnym uwzględnieniem dziedzictwa żydowskiego. Opublikowała kilkadziesiąt artykułów w językach polskim, niemieckim, rosyjskim i angielskim, a także kilka książek, z czego w ostatnim czasie ukazały się m.in. Erros. Mesjański witalizm i filozotia (2012), Jewish Ctyptotheologies of Late Modemity: Philosophical Marranos (2014) oraz zbiór esejów współredagowany z Adamem Lipszycem: Judaism In Contemporay Thought. Traces and Influence (2014). Obecnie pracuje nad nową książką, wstępnie zatytułowaną Another Finitude. Messianic Vitalismand Philosophy. Piotr Sadzik - doktorant w Instytucie Literatury Polskiej Wydziału Polonistyki UW. Obecnie zajmuje się przede wszystkim filozofią literatury w kontekście myśli postsekularnej i badań nad biopolityką. Autor kilkunastu artykułów w czasopismach i pracach zbiorowych, jak również współredaktor tomów zbiorowych, m.in. Spojrzenia Antonioniego (2015, wraz z Pauliną Kwiatkowską). Niebawem pod jego redakcją ukaże się książka Imiona anomii. Literatura wobec doświadczenia stanu wyjątkowego. Przygotowuje monografię poświęconą „maranom polskiej literatury”, a także doktorat o twórczości Witolda Gombrowicza. Książka stanowi próbę opisu późnej fazy twórczości Jacques’a Derridy. O ile jej najwcześniejszy etap cieszył się na polskim gruncie względną popularnością tłumaczy i komentatorów, o tyle recepcja prac filozofa powstających w ostatnich piętnastu latach jego działalności miała do niedawna charakter sporadyczny. To wówczas jednak w myśli Derridy dochodzi do zasadniczego przesunięcia akcentów, które etykietuje się zwykle jako „zwrot etyczno-polityczny dekonstrukcji”. Uwypukleniu emancypacyjnych tendencji dekonstrukcji towarzyszy wówczas uwyraźnienie się jej teologicznego dziedzictwa, inspirowanego tradycją nieortodoksyjnie pojmowanego judaizmu. Dekonstrukcja jako filozoficzna parafraza wątków mesjańskich okazuje się namysłem nad „nowym Oświeceniem”, a tym samym ujawnia swój ogromny i wciąż niewykorzystany polityczno-etyczny potencjał. Wbrew rozpowszechnionym twierdzeniom o „śmierci dekonstrukcji”, to właśnie w myśli Derridy znajdujemy najbardziej inspirujące i zdumiewająco aktualne próby przemyślenia takich zjawisk, jak „kapitalizm”, „demokracja”, „sprawiedliwość” czy „przemoc”.

Jest to tom pierwszy (z planowanych siedmiu) nowej edycji Dzienników Stefana Żeromskiego (w ramach jego Pism zebranych) – w istotny sposób różniącej się od dwóch wydań wcześniejszych: z lat 1953-1956 oraz 1963-1970. Przynosi tekst diariusza znacznie pełniejszy, włącza bowiem dwa tomiki, które odnalezione zostały już po roku 1970, przywraca także fragmenty wykreślone z wydań wcześniejszych ze względów politycznych i „obyczajowych”. Tekst Żeromskiego skonfrontowany został a autografem dzienników i poprawiony, opatrzony także nieporównanie bogatszymi objaśnieniami.

Niniejszy tom przedstawia czterdzieści i cztery figury współtworzące - jak na to wskazuje magia Mickiewiczowskiej cyfry - polską wyobraźnię.

Monografię zbiorową Od New Orleans do Mississauga. Polscy pisarze w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie po II wojnie światowej, która powstała niemal trzydzieści lat od chwili intensyfikacji rodzimych badań nad powojenną kulturą polską na Obczyźnie, traktuję w kategoriach cezury, jako gest nowego otwarcia: inicjacji nowej perspektywy badań nad literaturą emigracyjną. Ta nowość polega na uwzględnieniu najważniejszych dyskusji i będących ich konsekwencją przemian, jakie dokonały się we współczesnej humanistyce, w tym w literaturoznawstwie. Mam na myśli inspiracje antropologiczne oraz skupienie na rekonstrukcji mikrohistorii w miejsce opisu historii zdarzeniowej; w szerszej perspektywie teksty te, preferując klucz personalny i odwołując się każdorazowo do autorskich życiorysów, przywracają biografię naukowej refleksji. Monografia otwiera szerokie możliwości dalszych badań i ustaleń. I na tym także polega podkreślane przeze mnie otwarcie: na wskazaniu nowych tematów i sposobów badań dla kolejnych pokoleń literaturoznawców. W ten sposób – głosem badaczy – w praktyce dokonuje się to, co symbolicznie nastąpiło w roku 1989: pełne zniesienie granicy pomiędzy literaturą krajową i emigracyjną, zespolenie ich w jeden organizm – polskiej literatury.

Przewodnik po tematach Olimpiady Literatury i Języka Polskiego to kompendium przygotowane przez badaczy historii literatury, językoznawców i teatrologów. Książka zawiera zbiór przeszło 120 tematów wraz z opracowaniem – są to dyspozycje pomocne w pracy nad danym zagadnieniem oraz bibliografia – będący rezultatem pracy około 80 autorów. Oddawana do rąk czytelników zaktualizowana wersja Przewodnika wzbogacona została o najnowsze pozycje bibliograficzne, tak by stanowiły one pomoc dla przyszłych Olimpijczyków i ich nauczycieli, ale także studentów polonistyki i uczestników wszelkich inicjatyw o profilu humanistycznym. Dołożono starań, aby tematy olimpijskie jak najwszechstronniej odzwierciedlały najważniejsze zagadnienia z dziejów literatury i przemian języka polskiego, a bibliografia zawierała najistotniejsze publikacje z danego zakresu.

Wybraliśmy lustro postmodernizmu dla romantyzmu (i odwrotnie) z premedytacją. Pamiętamy o kłopotach semantyków z definiowaniem romantyzmu; kłopoty takie dotyczą również postmodernizmu - wspomnę tu tylko o coraz mniej wyraźnie rysującej się jego relacji do nowoczesności i modernizmu. Michał Kuziak

Autorom tomu przyświeca idea tropu rozumianego zarówno w charakterze swoistego toposu, jak i śladu czy znaków obecności kultury popularnej w obszarach takich jak literatura, film oraz Internet (...). To książka ważna i potrzebna, w istotny i nowatorski sposób rozwijająca szereg rozmaitych problemów i zjawisk kultury popularnej. Z recenzji dr hab. Michała Januszkiewicza, prof. UAM