Boroń Aleksandra Livres

Książka pod tytułem (Prze)trwanie pamięci w transkulturowych przestrzeniach to analiza zjawisk kulturowych należących do świata sztuki, które – jak książka, muzyka, taniec czy ceramiczne płytki – są jednocześnie elementami towarzyszącymi nam w codziennym życiu i kulturowymi reprezentacjami pamięci przeszłości. Powiązanie ich z kluczowymi pojęciami: kulturowego dziedzictwa i kulturowej tożsamości umożliwiło ich umieszczenie w perspektywie transkulturowości. Kulturowe dziedzictwo stwarza ludziom poczucie jedności i przynależności do grupy oraz pozwala lepiej zrozumieć istotę ciągłości pokoleń i historię ich pochodzenia. Oznacza również wspólną więź. Natomiast kulturowa tożsamość to poczucie „bycia na miejscu”, przynależenia i pasowania. Identyfikacja z daną kulturą jest zatem niezwykle ważnym czynnikiem wpływającym na dobrostan ludzi, ponieważ daje im poczucie przynależności i bezpieczeństwa. Jest to również refleksja nad procesami akulturacji, która w dzisiejszym świecie nie musiałaby już przyjmować charakteru konfliktu lojalności, gdyż udział w kulturze jest elementem spajającym, wyrażaniem przynależności, ale jednocześnie możliwością zamanifestowania swojej tożsamości. Dlatego tak ważna jest świadomość własnego dziedzictwa kulturowego i swojej kulturowej tożsamości (zarówno indywidualnej jak i grupowej), którą można twórczo wykorzystać do odnalezienia swojego miejsca w środowiskach pełnych kulturowych symboli, praktyk i ich znaczeń, różniących się od tych utrwalonych w nas poprzez procesy wychowania, socjalizacji czy akulturacji. Sztuka będąca płaszczyzną ludzkiego działania i kreatywności rozumiana jest tutaj jako przestrzeń dla międzypokoleniowego dialogu, transmisji idei, współistnienia i trwania przeszłości. Jest ona swego rodzaju koncyliacją pomiędzy starymi i nowymi wartościami, co umożliwia jednostkom i grupom adaptację do zmian. Transkulturowość natomiast jest przestrzenią, w której widoczne są doświadczenia wielo- i międzykulturowości, co przekłada się z kolei na projekty międzykulturowej edukacji.

Praca usytuowana jest na pograniczu nauk o edukacji i kulturze. Odwołuję się bowiem zarówno do problemów społecznych edukacji – wykorzystując, między innymi, teorię pedagogiki krytycznej, teorię funkcjonalno-strukturalną, jak i analizy z dziedziny socjologii kultury (pisząc o kulturze popularnej) czy antropologii kulturowej (nawiązując na przykład do społecznej roli mitu). Tekst pracy pomyślany jest jako analiza teoretyczna i ma charakter rekonstrukcyjny.

Naszym celem było wysłuchanie opowieści uchodźczyń po to, aby spróbować zrozumieć, jak doświadczają one swojej ucieczki, traumy i aktualnej sytuacji oraz jakie sensy im nadają. Pozwoliło nam to na odejście od powszechnego w literaturze ukazywania uchodźców jako jednorodnej grupy, posiadającej podobne doświadczenia, i skoncentrowanie się na indywidualnych historiach, zawierających osobistą perspektywę, uwzględniającą domowe narracje. W innej perspektywie te narracje mogą być postrzegane w kontekście konfrontacji z doświadczeniami, lękami i marzeniami jednostek, które zwykle są niewidoczne, a ich historie są nieznane. Stanowią one impuls do refleksji nad problemem uchodźstwa, ale także nad naszymi wyobrażeniami, lękami i nadziejami. W trakcie wywiadów podjęte zostały absolutnie kluczowe problemy związane z uchodźstwem Ukrainek do Polski. Dotyczyły one doświadczeń ich wcześniejszego życia w Ukrainie, tragizmu i przeżyć związanych z rosyjską agresją, decyzji o ucieczce, a także podróży do Polski. Ponadto wiązały się one z ich pobytem już w Polsce, z rozpaczą i tęsknotą oraz dążeniem do odnalezienia się w nowej sytuacji życiowej, których jedną z konsekwencji była pewna rekonstrukcja kobiecości. W wywiadach poruszyłyśmy również kwestie sytuacji mieszkaniowej i zawodowej uchodźczyń, edukacji ich dzieci oraz postrzegania Polski i Polaków. Wreszcie starłyśmy się zrozumieć, jak uchodźczynie odbierają doświadczenie uczestnictwa w samym wywiadzie, w którym brały udział. Część badawcza, zawarta w ósmym, bardzo obszernym rozdziale książki, poprzedzona jest częścią teoretyczną, na którą składa się siedem rozdziałów.