Pelcowa Halina Livres

Dziewiąty tom Słownika gwar Lubelszczyzny, zatytułowany Przestrzeń wsi. Ukształtowanie powierzchni. Życie społeczne i zawodowe zawiera 1959 haseł wzbogaconych 23 ilustracjami i 34 mapami językowymi. Jest to słownictwo zgrupowane wokół przestrzeni wiejskiej otaczającej człowieka i wpływającej na jego działania. Stanowi odrębną całość tematyczną poświęconą przestrzeni wsi, ukształtowaniu powierzchni, życiu społecznemu i zawodowemu mieszkańców, w tym zawodom i miejscom już należącym do przeszłości, ale organizującym dawne życie mieszkańców wsi. Ze Wstępu

Siódmy tom Słownika gwar Lubelszczyzny zatytułowany Odzież i obuwie. Przędzenie lnu i tkanie płótna zawiera 2030 haseł wzbogaconych 30 ilustracjami i 42 mapami językowymi. Stanowi odrębną całość tematyczną, poświęconą tradycyjnym wiejskim ubraniom, obuwiu, przędzeniu lnu, tkaniu płótna oraz budowie narzędzi do tego przeznaczonych. Przedmiotem opisu są nazwy ubrań kobiecych i męskich, obuwia oraz przędzenia lnu i tkania płótna. Każda z nich jest szczególnym znakiem pamięci, odwołującym się do miejsca i czasu oraz tradycji lokalnej i regionalnej, przekazywanej z pokolenia na pokolenie.

'Słownik gwar Lubelszczyzny', przewidziany jako dzieło kilkutomowe o układzie tematycznym, ma wymiar regionalny o zasięgu administracyjnym, ale też geograficznym. Łączy wymogi słownika wewnątrzdialektalnego i międzydialektalnego, i grupuje słownictwo z obszaru zwanego umownie Lubelszczyzną, czyli administracyjnego województwa lubelskiego sprzed 1 czerwca 1975 roku, nieznacznie zmienionego po 1 stycznia 1999 roku. Tom drugi zawiera słownictwo z dziedziny rolnictwa.

Jest to kolejna część słownika regionalnego, łączącego wymogi leksykonu wewnątrzdialektalnego i międzydialektalnego, ze wspólnym modelem hasła słownikowego i sposobem wykorzystania wypowiedzi gwarowych mieszkańców wsi regionu lubelskiego. Całość została podzielona na dwie części. W pierwszej Sad i ogród warzywny znajdują się nazwy drzew i krzewów owocowych oraz owoców i warzyw, ale tylko tych, które są uprawiane w tradycyjnym wiejskim ogrodzie i sadzie. Część druga: Budownictwo i przestrzeń podwórza skupia nazwy domu mieszkalnego i budynków gospodarczych, pomieszczeń dla zwierząt i ptaków, ogrodzeń i rodzajów zamknięć, obróbki drewna oraz podwórza i jego architektury.

Piąty tom Słownika gwar Lubelszczyzny zatytułowany Świat roślin gromadzi 2202 hasła wzbogacone 64 ilustracjami i 46 mapami językowymi. Stanowi odrębną całość tematyczną, poświęconą roślinom dzikim i ogrodowym, w tym chwastom, ziołom, roślinom ozdobnym, doniczkowym kwitnącym i liściastym, polnym, przydrożnym, łąkowym, leśnym, a także drzewom, krzewom, owocom leśnym i grzybom. Wizualna identyfikacja odbyła się poprzez bezpośredni kontakt z rośliną w jej naturalnym środowisku (na łące, w polu, w ogrodzie, w lesie, przy drodze) lub rzadziej przy pomocy fotografii badanego obiektu. Tom V, podobnie jak cały Słownik gwar Lubelszczyzny, ma charakter niedyferencyjny, uwzględnia także słownictwo ogólnopolskie, należące do zasobu leksykalnego mieszkańców wsi, pominięcie którego nie tylko czyni obraz uboższym, ale zatraca istotę desygnatu i wiarygodność oceny otaczającego świata. Gwar ludowych nie można bowiem rozpatrywać tylko pod kątem ich odmienności, a kierowanie się dyferencjalnością w stosunku do języka ogólnego i opisywanie wyłącznie tych słów, które nie są znane polszczyźnie literackiej, może prowadzić do błędnych wniosków. Należy opisywać nie słownictwo gwarowe, ale słownictwo występujące w gwarze, czyli oprócz słów i znaczeń typowo gwarowych, także wyrazy i znaczenia wspólne dla gwary i polszczyzny ogólnej. I takie założenie jest realizowane w tomie Świat roślin. Obok słów i znaczeń typowo gwarowych, zostaną zamieszczone także wyrazy i znaczenia ogólnopolskie, bez przywołania których opis rzeczywistości wiejskiej jest niemożliwy. (Ze Wstępu)

Szósty tom Słownika gwar Lubelszczyzny zatytułowany Pokarmy zawiera 2560 haseł wzbogaconych 31 ilustracjami i 67 mapami językowymi. Stanowi odrębną całość tematyczną, poświęconą tradycyjnym potrawom ludowym z mąki, mleka, wody, ziemniaków, kaszy, kapusty, grochu, warzyw, owoców, mięsa, kości. Przedmiotem opisu są nazwy pokarmów, naczyń kuchennych, części pieca kuchennego i pieca chlebowego oraz sposobów przygotowania potraw i pieczenia chleba. Nie jest to kulinarna mapa Lubelszczyzny, księga kucharska czy zbiór przepisów, ale odzwierciedlenie pamięci i świadomości językowej mieszkańców wsi zamkniętych w nazwach pokarmów i sposobach ich przygotowania. Każde hasło słownikowe jest szczególnym znakiem pamięci, odwołującym się do domu rodzinnego oraz tradycji lokalnej i regionalnej, przekazywanej z pokolenia na pokolenie.

Dwunasty tom Słownika gwar Lubelszczyzny, podobnie jak tomy poprzednie, stanowi odrębną całość tematyczną, a zamieszczone w nim słownictwo, nazywające czynności, miary, uczucia oraz cechy i właściwości wiejskiego obszaru językowo-kulturowego, z jednej strony utrwala obraz tradycyjnej wspólnoty, jaka go zamieszkiwała, z drugiej zaś pokazuje mieszkańców ziemi lubelskiej, jako część większej społeczności posługującej się również polszczyzną ogólną. […]. To kolejne cykliczne opracowanie Autorki budzące podziw i uznanie. Jego walorem jest przede wszystkim bogate archiwalne słownictwo gwarowe, zarejestrowane w setkach wsi, znakomicie udokumentowane w cytatach oraz zobrazowane na mapach, ale również nowatorskie spojrzenie Autorki na spuściznę pokoleń, umożliwiające uczonym i miłośnikom ziemi lubelskiej na korzystanie z jej badań w Internecie. […]. Słownik gwar Lubelszczyzny Profesor Haliny Pelcowej (tomy: I-XII) to dzieło wybitne, pomnikowe, chluba polskiego językoznawstwa. Z recenzji prof. dr hab. Haliny Kurek, Uniwersytet Jagielloński Tom XII przedstawia 1397 leksemów gwarowych ułożonych tak jak w tomach poprzednich alfabetycznie w zapisie półfonetycznym. Każde hasło jest misterną naukową mozaiką różnych informacji […]. Z powodów kończenia serii wydawniczej tom XII różni się od tomów poprzednich dwoma bardzo nośnymi, liczącymi się dla nauki segmentami. Najpierw jest znakomity, wielki, liczący ponad 120 stron wydruku komputerowego korpus tekstów gwarowych. […]. Te światy za słowami, jakie utrwalają przedstawiane przez Pelcową teksty gwarowe, ocalają dawną wiejską kulturę materialną i duchową wsi lubelskiej. Łączą przeszłość z teraźniejszością, stanowią jeden wielki dialog z tradycją. Prócz zachowania pamięci są wyborne pod względem językowym. Czytam te teksty z prawdziwą naukową radością, to najlepsze teksty z regionu, które ukazały się w Polsce w ciągu ostatnich lat. A może nawet teksty jedyne? Kolejnym novum jest tu indeks haseł zamieszczonych we wszystkich tomach Słownika. Rzecz kapitalna, bardzo praktyczna i nieodzowna dla szybkiego korzystania z poszczególnych tomów. […]. Wybitne dzieła nie potrzebują wielu słów, aby je pochwalić czy zachęcić do korzystania z ich dobra, wielkie dzieła bronią się same. Dzieło profesor Haliny Pelcowej jest takim wspaniałym dobrem nauki polskiej i naszej kultury. Z recenzji prof. dra hab. Kazimierza Ożoga, Uniwersytet Rzeszowski

Recenzowana monografia, zatytułowana Dziedzictwo leksykalne wyznacznikiem tożsamości regionu lubelskiego, jest ostatnim tomem projektu Regionalne dziedzictwo językowe Lubelszczyzny o charakterze etnicznym: Słownik gwar Lubelszczyzny (tomy VI-XII) z dokumentacją leksykologiczną, kartograficzną, ikonograficzną i dźwiękową []. Jest to znakomita synteza książkowa podejmująca, w dobie globalizacji, niezwykle ważny temat dziedzictwa leksykalnego jako wyznacznika tożsamości regionu, dogłębnie przemyślana, jasno napisana, odznaczająca się doskonałym warsztatem metodologicznym i wyjątkową dokumentacją materiałową. []. Jej trzon stanowi pięć rozdziałów teoretyczno- materiałowych, w których do badań leksyki gwarowej zastosowano nowoczesny aparat lingwistyczny z zakresu kognitywizmu oraz socjo- i pragmalingwistyki, zachowując jednocześnie odpowiednie proporcje pomiędzy oglądem teoretycznym omawianego zagadnienia, a dokumentacją materiałową. []. Odznaczająca się bogactwem materiałowym i doskonałym warsztatem metodologicznym, a ponadto zaopatrzona w imponującą bibliografię, książka Profesor Haliny Pelcowej pt. Dziedzictwo leksykalne wyznacznikiem tożsamości regionu lubelskiego, dzięki szeroko zakreślonym horyzontom teoretycznym oraz wnikliwej analizie zgromadzonego materiału, niewątpliwie będzie stanowić jeden z podstawowych wzorców metodologicznych dla kolejnych autorów słowników gwarowych, jak też dla analizy ludowej leksyki innych regionów Polski. Z recenzji prof. dr hab. Haliny Kurek, Uniwersytet Jagielloński

Dziesiąty tom Słownika gwar Lubelszczyzny zatytułowany Obrzędowość i obyczajowość ludowa zawiera 2069 haseł wzbogaconych 25 ilustracjami i 41 mapami językowymi. Jest to nazewnictwo różnych etapów obrzędów przejścia (narodzin i chrztu, zaślubin i wesela, śmierci i pogrzebu), świąt dorocznych i rodzinnych oraz związanych z tym obrzędów, zwyczajów, obyczajów religijnych i świeckich, z uwzględnieniem przesądów, zachowań magicznych i symbolicznych. Część z nich należy już do przeszłości, inne są obecne na lubelskiej wsi i wpisują się w jej współczesność. Ze Wstępu

Przesłany mi do recenzji wydawniczej tom XI zatytułowany Meteorologia i astronomia. Czas. Kolory jest kolejną znakomitą publikacją zasłużonej lubelskiej Badaczki. Zarówno poziom merytoryczny, jak i cała procedura metodologiczna tego tomu są najwyższej naukowej próby i skupiają w sobie najlepsze tradycje polskiej dialektologii. []. Nie można z tym dziełem polemizować, nie można w niczym postulować jego poprawiania, bo według mojej oceny jest to dzieło doskonałe, dzieło znakomicie wypełniające aż kilka funkcji, co jest rzadkością w pracach naukowych. Najważniejsza jest funkcja naukowa, tom ten to wielki wkład w pomnożenie naszej wiedzy językoznawczej, stanowi bowiem świetne rozpoznanie kolejnego pola semantycznego realizowanego przez gwary lubelskie, a polem tym jest Meteorologia i astronomia. Czas i kolory. Istotna jest funkcja metodologiczna, jest to precyzyjna, doskonale sprawdzona propozycja procedury badawczej, której celem jest opracowywanie słowników gwarowych przynoszących ważne informacje z ginącego już bezpowrotnie uniwersum językowo-kulturowego polskiej wsi. Podstawowa funkcja społeczna tego słownika zamyka się w stwierdzeniu, że jest on ważny z kilku względów dla społeczności lokalnej, po pierwsze dlatego, że kapitalnie integruje tę społeczność, wskazując na jej dziedzictwo językowe i kulturowe, po wtóre, jest świetnym podręcznikiem edukacji regionalnej, tak ważnej w dzisiejszej Europie, po trzecie, pokazuje uczestnictwo Lubelszczyzny w polskim dziedzictwie językowym i kulturowym. Z recenzji prof. dra hab. Kazimierza Ożoga, Uniwersytet Rzeszowski