Wydawany w Warszawie tygodnik „Izraelita” był najważniejszą trybuną żydowskich
środowisk integracyjnych na ziemiach polskich w XIX wieku, a drukowane tam
przez pół wieku teksty są skarbnicą wiedzy nie tylko o tym środowisku, ale też
o całej społeczności żydowskiej Królestwa Polskiego. Aby przybliżyć szerszemu
gronu czytelników to niewystarczająco wykorzystywane źródło, zespół badaczy z
Wrocławia i Warszawy przygotował obszerny wybór reprezentatywnych tekstów
„Izraelity”, uporządkowanych w 17 rozdziałach, poprzedzonych wstępami i
opracowanych w starannej edycji krytycznej.
Praca Marcina Wodzińskiego stanowi niezwykle skrupulatny wykaz materiałów
dotyczących spraw żydowskich przechowywanych w Archiwum Głównym w Warszawie.
Na zespół ten składają się obecnie 463 jednostki (ok. 98 tys. zapisanych
stron) zawierające zapiski związane z różnymi aspektami życia społeczności
żydowskiej Królestwa Polskiego. Czytelnik znajdzie tu informacje z zakresu jej
historii społecznej, gospodarczej, politycznej i kulturalnej (w tym
religijnej), a także dające obraz stosunków polsko-żydowskich oraz
chrześcijańsko-żydowskich w XIX-wiecznym Królestwie Polskim. Zawartość
poszczególnych jednostek archiwalnych została systematycznie
scharakteryzowana, a pomocą w nawigacji po informatorze służą obszrne indeksy:
osobowy, rzeczowy oraz nazw geograficznych.
W dziewięciu rozdziałach praca omawia powstanie i ekspansję chasydyzmu, jego
formy instytucjonalne (dynastie, dwory, domy modlitwy), XX-wieczną emigrację
do Nowego Świata, kryzys dwóch wojen światowych i Holocaust, a wreszcie
odrodzenie po 1945 roku. 74 wielkoformatowe i pełnokolorowe mapy oraz
towarzyszący im tekst, 99 ilustracji, wykresy i tabele prezentują w
atrakcyjnej wizualnie, łatwej do zrozumienia formie wymiar przestrzenny,
fizyczny i wizualny mistycznego ruchu chasydów. Co więcej, atlas pokazuje
znaczące zależności między przestrzennością i duchowością ruchu: chasydyzm
jest uwarunkowany swymi cechami geograficznymi nie tylko w organizacji
społecznej, ale także w życiu duchowym, typie przywództwa religijnego czy
artykulacji kulturowej. Atlas dowodzi, że możliwe jest ukazanie tych
zależności za pomocą map. Atlas poszerza rozumienie chasydyzmu na trzy ważne
sposoby. Po pierwsze, spogląda nie tylko na chasydzkich przywódców, ale przede
wszystkim na tysiące ich wyznawców mieszkających daleko od swych religijnych
centrów. Po drugie, bada chasydyzm w jego historycznej całości od początku w
XVIII wieku do dziś. Po trzecie, odpowiadając na wyzwania humanistyki
cyfrowej, wykorzystuje ogromny zbiór jakościowych, ale przede wszystkim
ilościowych danych o zróżnicowanym pochodzeniu, w tym obszernych baz danych
opracowanych narzędziami cyfrowymi (Geographic Information Systems). A przede
wszystkim - atlas jest atrakcyjną wizualnie i fascynującą intelektualnie
lekturą.
