Geometria Kartezjusza jest arcydziełem literatury matematycznej, które
zapoczątkowało nowożytną matematykę. „Mógłbym podać tu kilka innych sposobów
rysowania i ujmowania linii krzywych, coraz bardziej złożonych, stopniowo w
nieskończoność, ale by zrozumieć razem wszystkie te, które są w naturze,
kolejno w pewnych rodzajach, nie znam nic lepszego, jak powiedzieć, że
wszystkie punkty tych, które można nazwać geometrycznymi, to znaczy te, które
podpadają pod dokładną i ścisłą miarę, z konieczności mają jakiś związek z
wszystkimi punktami linii prostej, który można wyrazić pewnym równaniem, tym
samym dla wszystkich”. Geometria, Kartezjusz, s. 319
Medytacje o filozofii pierwszej René Descartes’a to przełomowe dzieło w
historii filozofii. To właśnie jemu Kartezjusz zawdzięcza chwalebny tytuł ojca
filozofii nowożytnej. W tej niewielkiej pracy po raz pierwszy została podjęta
problematyka subiektywnych podstaw wartości poznania, wraz z kluczowym dla
niej pytaniem o możliwość istnienia wiedzy pewnej. To w tej książce w pełni
ukonstytuowało się podstawowe dla filozofii pojęcie czystego podmiotu
poznającego, czyli podmiotu spełniającego akty poznawcze, w których ujmując
dowolny przedmiot, zwraca się on jednocześnie ku samemu sobie. Podmiot
intelektualny był znany wcześniej, ale teraz stał się ośrodkiem teoretycznego
dyskursu – dyskursu poszukującego wiedzy pewnej i jednolitej. Od czasu, gdy
światowa filozofia otrzymała Medytacje, przyjęło się nazywać podmiot poznania
słowem cogito. I jest to może jedyny czasownik pełniący rolę rzeczownika.
Medytacje o filozofii pierwszej ukazały się pierwotnie po łacinie w 1641 roku.
Sześć lat później została wydana wersja francuska, sporządzona przez Ludwika
de Luynes’a we współpracy z autorem. Kartezjusz naniósł liczne drobne poprawki
oraz kilka niewielkich, acz znaczących uzupełnień, dzięki czemu tekst
francuski ma status drugiego, udoskonalonego oryginału. Prezentowane
tłumaczenie jest przekładem francuskiej wersji dzieła. Kartezjusz (1596–1650)
– francuski filozof, matematyk i fizyk. Jeden z najwybitniejszych
intelektualistów XVII wieku. Autor przełomowych dzieł, do których należą –
oprócz Medytacji o filozofii pierwszej (1641, I wyd. pol. 1958) – Rozprawa o
metodzie (1637, I wyd. pol. 1878), Zasady filozofii (1644, I wyd. pol. 1960)
oraz Namiętności duszy (1648, wyd. pol. 1958). Poglądy Kartezjusza były
szeroko dyskutowane w środowiskach naukowych, a jego działalność wywarła
olbrzymi wpływ na późniejszy rozwój filozofii nowożytnej.
Myślę, więc jestem Rozprawa o metodzie Kartezjusza, jego pierwsza opublikowana
praca, jest jednym z najważniejszych traktatów filozoficznych czasów
nowożytnych. Autor zawarł w niej rozważania dotyczące nauk, zasad moralnych,
dowodów na istnienie Boga i duszy ludzkiej, porządku zagadnień fizycznych i
medycznych oraz badań przyrodniczych i własnych pobudek filozoficznych.
Punktem wyjścia francuskiego uczonego był sceptycyzm: odrzucenie wszystkich
błędnych przekonań i twierdzeń, na których ludzkość od wieków opierała swoją
wiedzę. Zamiast tego przyjmował jedynie to, w co zwątpić się nie da. Te
uniwersalne zasady myślenia nie straciły nic ze swej aktualności.
Kartezjańska „Rozprawa o metodzie” to jedno z najważniejszych i najbardziej
wpływowych dzieł w nowożytnej historii. Traktat francuskiego uczonego, w
którym pojawia się słynna maksyma „cogito, ergo sum” („myślę, więc jestem”),
odegrał bowiem znaczącą rolę w kształtowaniu nowoczesnej myśli naukowej. Autor
prezentuje w nim swoją koncepcję poznania i odkrywania prawdy, a także
przybliża opracowane przez siebie zasady krytycznego myślenia. „Rozprawa o
metodzie” skupia się również na filozofii przyrody oraz oddzieleniu ducha od
materii. Kartezjusz przedstawia w niej swoje zasady dociekania prawdy,
odrzucając wątpliwości i kwestionując własne zmysły. Celem jego podejścia jest
osiągnięcie pewności wiedzy, która nie może być podważona.
