RYSZARD STEMPLOWSKI Livres

Niniejsza książka przedstawia wprowadzenie - i to tylko wprowadzenie - do analizy polskiej polityki zagranicznej i odnosi się do faktycznego i prawnego stanu uformowanego po kilkunastu latach przemian ustrojowych, wstąpieniu Rzeczypospolitej Polskiej do NATO i Unii Europejskiej; stanu istniejącego w dniu uzyskania przez rząd Kazimierza Marcinkiewicza wotum zaufania w Sejmie, wyłonionym w wyborach 2005 r. Książka stanowi wprowadzenie do analizy średniego zasięgu, gdyż wykracza poza tradycjonalistyczne pojmowanie minimum, czyli opis polityki pozbawiony świadomej konceptualizacji. Pełniejszą analizę należałoby budować z adekwatnym (źródłowym) uwzględnieniem procesu decyzyjnego i na szerokim planie porównawczym, nie w odniesieniu do państwa w jego obecnej konceptualizacji, lecz państwa w kontekście panującego światosystemu, na co jednak nie pozwala jeszcze ani obecny stan badań, ani zakres dostępu do informacji o procesie decyzyjnym. Autor jest historykiem i prawnikiem, profesorem na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Do 1989 r. pracował w Instytucie Historii PAN, gdzie główną problematykę jego badań i publikacji stanowiły stosunki między państwami Ameryki Łacińskiej a wielkimi mocarstwami zachodnimi w XX w., potem był szefem Kancelarii Sejmu (1990?1993), ambasadorem RP w Londynie (1994?1999), pierwszym dyrektorem nowo tworzonego Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych (1999?2004), profesorem SGH (2001?2004).

Przedmiotem rozważań jest polityczno-filozoficzna treść koncepcji integracji państw. Autor skupia się na wyjaśnieniu projektowanych norm w powiązaniu z ich źródłami. Ułatwia zrozumienie tego wyjaśnienia poprzez podanie wiadomości o podmiotach-uczestnikach integracji i okolicznościach ich działalności. Kolejność omawiania koncepcji integracji jest logiczną konsekwencją istniejących między nimi związków. Wykład nie jest jednak skupiony na historii integracji europejskiej, a w zakresie filozofii polityki obejmuje tylko te jej elementy, których znajomość może analitykowi pomóc najbardziej.

Na czym polega prowadzenie polityki państwa? Na czym polegać powinno? Jak prowadzenie polityki analizować i jak w prowadzeniu polityki korzystać z analizy? Autor książki podejmuje próbę odpowiedzi na te pytania, mając na uwadze przede wszystkim Rzeczpospolitą Polską jako demokratyczne państwo prawne, urzeczywistniające zasady sprawiedliwości społecznej. Zdaniem autora: im szerzej będzie wiadomo, na czym polega prowadzenie polityki państwa, tym pełniej będzie można politykę analizować, tym trafniej będzie można postulować jej cele oraz sposoby ich urzeczywistniania, a tym samym oddziaływać na jej prowadzenie i naszą egzystencję zbiorową. Okaże się jeszcze raz, że ani politycy nie są tacy ograniczeni, jak o nich zdaje się myśleć niejeden analityk, ani ci analitycy nie są tacy naiwni, jak się wydaje niejednemu politykowi.

W aneksie Kalendarium 1989–2014 opracowane przez Ryszarda Stemplowskiego i Rafała Tarnogórskiego Czytelnik tej książki może wiedzieć o polityce więcej, niż mu się wydaje, ale najpełniej rozumie ją zwykle analityk. Większość ludzi nie uważa się oczywiście za analityków, większość formalnie nimi nie jest, ale niejedna osoba mogłaby politykę zagraniczną pojąć dużo lepiej, gdyby ją umiała analizować choć trochę sprawniej, niż to zwykle czyni. Tymczasem nawet bardzo politycznie świadomy obywatel nie wykorzystuje w pełni swoich możliwości intelektualnych, nawet wówczas, kiedy sam jest politykiem. Analityk polityki zagranicznej z kolei nie powinien być w pełni zadowolony głównie z powodu zawodności narzędzi analitycznych, jakimi dysponuje. Nie jest ich przecież całkowicie pewny nawet pracownik nauki profesjonalnie zajmujący się metodologią. Nad rozwinięciem swego warsztatu analitycznego może więc pracować każdy. (ze Wstępu) To już trzecie, poprawione i znacząco uzupełnione, wydanie książki Stemplowskiego, będące autorską analizą prowadzenia polityki zagranicznej pod rządami Konstytucji RP z 1997 r. Autor prowadzi swoją analizę „na kilku płaszczyznach: teorii polityki zagranicznej, ustroju państwowego, kultury politycznej oraz prawa międzynarodowego i pozycji państw w światowym systemie” (A.D. Rotfeld). Ważnym elementem książki jest przygotowane wspólnie z Rafałem Tarnogórskim obszerne kalendarium polskiej polityki zagranicznej w latach 1989–2014. Ryszard Stemplowski, profesor nauk humanistycznych, prawnik i historyk, szef Kancelarii Sejmu (1990–1993), ambasador w Londynie (1994–1999), pierwszy dyrektor nowego PISM (1999–2004), profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego (2005–2010) i Akademii Ignatianum (od 2010), członek Akademii Europejskiej. CV i bibliografia – zob. www.stemplowski.pl. Rafał Tarnogórski, prawnik, specjalista w zakresie prawa międzynarodowego publicznego, analityk w Polskim Instytucie Spraw Międzynarodowych (2000–2013), sekretarz redakcji „Polskiego Przeglądu Dyplomatycznego” (PISM) (2005–2013), współpracownik Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia (od 2013).

Przedmiotem prezentowanej książki jest współczesna kultura dyplomatyczna – zagadnienie fascynujące i trudne do badania. Namysł nad tą problematyką zaczynać trzeba było od początku, od przyjęcia aparatu pojęciowego pozwalającego charakteryzować konkretne kultury dyplomatyczne, stanowiące skomplikowane układy norm prawnych, wartości, zwyczajów i procedur, które regulują działalność dyplomatów. Następnie konieczne było odwołanie się do praktyki. A ta do tej pory nie została uteoretyczniona. Stąd w przedsięwzięciu, którego owocem jest prezentowana książka, tak liczny udział osób o podwójnej charakterystyce: zawodowych dyplomatów i zarazem uczonych z zakresu szeroko rozumianych nauk politycznych. Wysiłek wszystkich Autorów oraz pomysłodawcy projektu Profesora Ryszarda Stemplowskiego sprawił, że powstała ważna, nowatorska książka – wielce przydatna w uniwersyteckim kształceniu kadr dyplomatycznych oraz urzędników państwowych. Zbiór Współczesna kultura dyplomatyczna jest rzeczywiście przybliżeniem pierwszym (jak głosi tytuł) i ma nie tylko charakter pionierski, ale w pewnej mierze jest inspiracją do debaty i dalszych przemyśleń. Jest to zapoczątkowanie publicznej oceny zakresu i tej formy aktywności państwa, które nigdy nie były w Polsce przedmiotem całościowego projektu badawczego.(Adam Daniel Rotfeld, z recenzji wydawniczej)

Mają swe losy książki, mają swe dzieje historycy, mają też historycy wiele o historii do opowiedzenia. W prezentowanej książce Vidas históricas. Conversaciones con Tadeusz Łepkowski, Marian Małowist, Janusz Tazbir y Aleksander Gieysztor (tytuł polskojęzyczny: Żywoty historyczne. Rozmowy z Tadeuszem Łepkowskim, Marianem Małowistem, Januszem Tazbirem i Aleksandrem Gieysztorem) przedrukowujemy rozmowy z czterema wybitnymi historykami zajmującymi się – czytając ich dzieła łącznie – Polską, Europą, Afryką i Ameryką Łacińską w rozmaitych okresach, od średniowiecza do czasów współczesnych. Rozmowy te były przeprowadzone w języku polskim w ostatnich latach istnienia PRL-u i opublikowane w języku hiszpańskim w PAN-owskim roczniku „Estudios Latinoamericanos” (w numerach z lat 1988–1991). W toku rozmów uczeni ci, pytani przez współpracowników lub uczniów, opowiadają o kolejach swoich losów, o swoich przodkach, lekturach, studiach, nauczycielach, uczniach oraz o swoich dziełach... Wypowiedzi tych czterech niezrównanych historyków zostały opatrzone wykazami ich najważniejszych publikacji oraz przypisami dotyczącymi m.in. wymienianych w rozmowach osób i publikacji. Warto nadmienić, że język hiszpański jest drugim po angielskim pod względem rozpowszechnienia językiem, początkowo tylko europejskim, a dzisiaj ojczystym dla prawie pół miliarda ludzi na obydwu półkulach. Kto spośród hispanohablantes zechce książkę przeczytać, zobaczy uzupełnione we wstępie do książki nieznane obrazy dziejów Polski jako części historii powszechnej. Ryszard Stemplowski, b. redaktor naczelny „Estudios Latinoamericanos”, inicjator rozmów, redaktor książki i autor wstępu

Część pierwsza zawiera tekst przedstawiający historię w postaci wyników badań naukowych. Historyk odpowiada na pytanie o losy ambasadorów Niemiec i Polski przy Stolicy Apostolskiej w latach 1939–1945. Część druga przynosi tekst tzw. historii alternatywnej, czyli fantazyjne opisy świata, w którym fakty (znane z badań) pomieszane są ze spekulacjami, co by było gdyby… – gdyby hitlerowcy chcieli porwać papieża, – gdyby stosunek chrześcijan do Żydów był inny, – gdyby możliwy był proces Hitlera, gdyby diabeł notował myśli kardynałów, dyplomatów…

Zrzeszenie Studentów Polskich powstało w 1950 roku. Miało, podobnie jak związki zawodowe w państwowym socjalizmie, reprezentować interesy studentów wobec władz i zabiegać o poparcie środowiska akademickiego dla nowego systemu. Jednak ZSP rozwijało się jako platforma studenckiego samorządu i obywatelskiej aktywności młodych inteligentów, przyszłych profesjonalistów. Działalność Zrzeszenia nastawiona była na zaspokajanie potrzeb studentów we wszystkich sferach: od zabiegania o akademiki, stołówki, stypendia, przez sprawy nauki i dydaktyki, do sfery kultury, turystyki i wypoczynku. Od swojego początku działalność ZSP była nadzorowana przez PZPR, a samodzielność ograniczana. Powodowało to stałe napięcia w jej relacjach z władzą. W marcu 1968 roku studenci podnieśli protest przeciwko autorytarnym rządom. ZSP polityczną opozycją nie było, nie organizowało tych protestów, ale trafnie odczytywało i artykułowało nastroje studentów. Nie spełniło oczekiwań władz. Partia doprowadziła więc do zastąpienia społeczno-zawodowego ZSP ideowo-politycznym Socjalistycznym Związkiem Studentów Polskich (SZSP).

Czym jest świat, co go tworzy i jak trafnie opisać jego całokształt? Jakie podmioty w stopniu decydującym nań wpływają? Czy kluczową rolę grają w nim państwa tworzące razem pewien uporządkowany system? Jakim prawom podlegają? Czy ma to przełożenie na opis zależności między nimi i czy słowo światopogląd może mieć jakikolwiek związek z analizą spraw międzynarodowych? Na pytania te trudno znaleźć proste i jednoznaczne odpowiedzi; ich poszukiwanie zaś musi być oparte na gruntownej znajomości licznych koncepcji prawnych i filozoficznych. Książka niniejsza stanowi do poszukiwań takich zachętę i wprowadzenie: powinien sięgnąć po nią każdy świadomy obywatel i uczestnik życia społecznego w zglobalizowanym świecie. Czerpiące z wielorakich źródeł refleksje prof. Ryszarda Stemplowskiego mogą towarzyszyć Czytelnikom postronnym w namyśle nad nieustannie zmieniającym się światem, w którym przyszło nam żyć, zaś tym zajmującym się zawodowo sprawami międzynarodowymi w codziennej pracy i związanych z nią wyzwaniach.

SPIS TREŚCI Wstęp do wydania trzeciego Wstęp do wydania drugiego Wstęp do wydania pierwszego Rozdział I U schyłku lat dwudziestych Rozdział II Przemiany gospodarczo-społeczne w Argentynie a międzynarodowa rywalizacja w latach trzydziestych Wielki Kryzys i jego skutki dla kraju surowcowego – reakcja rządu – układ Roca–Runciman – założenia nowej polityki gospodarczej rządu – przyspieszenie uprzemysłowienia kraju, jego społeczne uwarunkowania – problem określenia wielkości inwestycji obcych – inwestycje zagraniczne a charakter uprzemysłowienia – inwestycje ze Stanów Zjednoczonych – inwestycje brytyjskie – handel ze Stanami Zjednoczonymi – handel z Wielką Brytanią – kapitały niemieckie – handel z Rzeszą – gospodarcze znaczenie Japonii – gospodarcze znaczenie Włoch – rywalizacja handlowa – rywalizacja w skali latynoamerykańskiej – znaczenie Wielkiej Brytanii – kapitał zagraniczny i rywalizacja w handlu a struktura społeczna. Rozdział III Penetracja niemiecka w Argentynie (1931/1933 – 1937/1938) Etapy politycznej ofensywy nazistowskiej – działalność nazistowska w środowiskach niemieckojęzycznych – oświata – stowarzyszenia – akcje masowe – prasa – niemieccy antyfaszyści – NSDAP – nazizm a nacjonalizm niemiecki – faszyzm włoski – oddziaływanie nazistowskie na ogół mieszkańców – migranci ukraińscy – niemiecka propaganda radiowa i agencje prasowe – pozycje Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych – instruktorzy niemieccy w argentyńskich siłach zbrojnych – postawa rządu argentyńskiego – ekspansja nazistowska w Ameryce a cele niemieckiej polityki zagranicznej – działania wywiadów wielkich mocarstw. Rozdział IV Argentyński nacjonalizm lat trzydziestych a faszyzm i imperializm Polityczno- instytucjonalne przesłanki recepcji faszyzmu/nazizmu – system parlamentarny w Argentynie – przemiany w układzie sił klasowych a państwo – pueblos originarios – funkcja partii politycznych – nacjonalizm argentyński a faszyzm/nazizm – nurt skrajny w nacjonalizmie – idea korporacyjna – znaczenie katolicyzmu – dziedzictwo hiszpańskie – Ariel – nacjonalizm konserwatywny – znaczenie italo-iberyjskich wzorców autorytarnych i faszystowskich – centrowe tendencje w nacjonalizmie (antybrytyjskość) – FORJA – nacjonalizm obronny. Rozdział V Polityka zagraniczna rządu Justo (luty 1932 – luty 1938) Stosunek do Wielkiej Brytanii – polityka amerykańska – mediacja w konflikcie o Chaco – pozycja Argentyny w Ameryce – stosunek do USA – Liga Narodów – stosunki z Brazylią – postawa wobec Włoch – panamerykanizm a polityka Argentyny – polityka wobec sąsiadów i jej implikacje międzynarodowe – nacjonalizm a polityka zagraniczna – obca penetracja wywiadowcza. Rozdział VI Polityka rządu Ortiza (1938–1939) Narastanie sprzeczności między wielkimi mocarstwami – polityka brytyjska – posunięcia antynazistowskie w Brazylii – krytycyzm wobec ekspansji nazistowskiej w Argentynie – antynazistowskie posunięcia rządu argentyńskiego – reakcja urzędowego Berlina – dalsze posunięcia Ortiza – stanowiska Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii wobec ekspansji nazistowskiej – stanowisko argentyńskie wobec panamerykanizmu w nowej sytuacji międzynarodowej – afera patagońska – reakcje na wydarzenia w Europie – nowe ograniczenia antynazistowskie – defensywa niemiecka w Ameryce Łacińskiej – dwutorowość niemieckich działań – aktywność wywiadowcza mocarstw. Rozdział VII Polityka argentyńska w dobie agresji niemieckiej (wrzesień 1939 – listopad 1941) Neutralność Ameryki i neutralność Argentyny – pierwsze reakcje w społeczeństwie argentyńskim – nowa forma działalności niemieckiej – stanowisko rządu wobec Niemiec i zasad neutralności, stanowisko opozycji – niemiecka propaganda – Anglicy argentyńscy – konferencja hawańska – wpływ wojny na handel międzynarodowy – argentyńskie dążenia do rozwoju handlu południowoamerykańskiego – reperkusje agresji niemieckiej na ZSRR – krytyka neutralizmu przez opozycję parlamentarną – konsultacje wojskowe w Ameryce – Argentyna a potencjały wojskowe w Ameryce Południowej – Brazylia i Chile – wiadomości o wywiadowczej aktywności wielkich mocarstw – wewnątrzkrajowe uwarunkowania neutralizmu – stosunki z Wielką Brytanią, ich ocena w Foreign Office. Rozdział VIII Neutralizm argentyński (grudzień 1941 – maj 1943) USA w stanie wojny – stanowisko rządu argentyńskiego – narada w Rio de Janeiro – stanowiska Argentyny i Chile – reorientacja w handlu zagranicznym Argentyny – materiały strategiczne – Znaczenie USA, aspekt polityczno-wojskowy – argentyńskie próby nabycia uzbrojenia w Niemczech – pożytki neutralizmu argentyńskiego dla Niemiec – nacisk Stanów Zjednoczonych – stosunek Wielkiej Brytanii do neutralizmu argentyńskiego – rozbieżność stanowisk Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii – znaczenie Hiszpanii – handel południowoamerykański – prosperity – społeczne postawy wobec neutralizmu – wiadomości o wywiadowczej aktywności wielkich mocarstw – postawy Polaków i Argentyńczyków polskiego pochodzenia – postawy Anglików, Szkotów, Walijczyków, Irlandczyków – postawy Rusinów i Ukraińców – nacjonalizm a neutralność – rewizjonizm historyczny w Argentynie. Rozdział IX Polityka rządu wojskowego a przemiany w stosunkach międzynarodowych Wojskowy zamach stanu 4 czerwca, pierwsze decyzje junty – neutralizm wojskowych i zabiegi o broń w Stanach Zjednoczonych – reakcja rządu Stanów Zjednoczonych – rozbieżności między Waszyngtonem a Londynem – stanowisko rządu wojskowego – wiadomości o obcej aktywności wywiadowczej – wojskowy zamach stanu w Boliwii a waszyngtońska kampania antyargentyńska – stanowisko brytyjskie – zerwanie stosunków dyplomatycznych z Japonią i Niemcami przez rząd Ramíreza – walka o władzę – odsunięcie Ramíreza – polityka rządu USA wobec rządu Farrela-Peróna – reakcja brytyjska – więcej o działaniach wywiadowczych – niezwykła działalność ambasadora USA Bradena a wyniki służb specjalnych USA i WB – zbliżenie pojałtańskie pomiędzy Argentyną a USA – przystąpienie Argentyny do wojny przeciwko Japonii i Niemcom – termin „faszyzm” w działaniach rządu USA wobec rządów wojskowych – związek z genezą peronizmu – stanowisko Wielkiej Brytanii. – Perón wybrany prezydentem. Aneks do rozdziału IX Rozważania finalne Bibliografia Indeks nazwisk