Piotr Sobolczyk Livres

This book is a study of twentieth century Polish literature in the contexts of queer theory, psychoanalysis and modernism studies. It presents readings of well-known authors such as Witold Gombrowicz or of authors gaining international fame such as Miron Białoszewski, as well as essays on other important, but less known Polish writers. The book also offers theoretical ideas relevant outside the Polish context: the idea of «homoinfluence», the «enigmatic signifier» and its role in «paranoid cultures», the overlapping of Jewishness and queer, the discussion of queer fables for children, or the new approach to the idea of «camp» and its relation to commodity fetishism.

Książka Queerowe subwersje to pierwsza polskojęzyczna monografia literatury homotekstualnej pisana z perspektywy autorskiego rozumienia teorii queer. Część teoretyczna wprowadza rozważania dotyczące statusu teorii queer, jej obecności w polskiej akademii i w świadomości pisarskiej, kwestii wpływu społecznego poprzez literaturę oraz nowej sytuacji recepcyjnej nie tylko w instytucjach okołoliterackich, ale także w „kulturze uczestnictwa”. Partie interpretacyjne przedstawiają przejście od psychologizacji ku socjologizacji prozy queerowej w powiązaniu z dokonującymi się zmianami społecznymi, queerowe przepracowania mitów (np. Sodomy, genezyjskiego, Don Juana), a także status homoseksualności w gatunkach zewnętrznych, takich jak „chicklit”, „powieść historyczna” (na przykładzie figury Władysława Warneńczyka) czy „literatura dla dzieci i młodzieży”. Omawiani pisarze należą zarówno do klasyki polskiego modernizmu (Witkacy, Gombrowicz, Andrzejewski, Stryjkowski), jak i do fazy postmodernistycznej (Witkowski, Kuczok, Jabłoński, Nasierowski i inni).

Książka podejmuje temat dobrze znany literaturoznawstwu – temat recepcji twórczości danego pisarza – ale w nowym ujęciu metodologicznym. Przenosi akcent z recepcji na dyskursywizowanie, a tym samym wykracza poza ramy literaturoznawstwa w stronę kulturoznawstwa oraz filozofii nauki. W pierwszym rozdziale została przedstawiona autorska teoria recepcji, uwzględniająca narratywizm Haydena White’a i jego koncepcję Metatropów, kognitywistyczną teorię prototypu, zastosowaną do opisu procesów paradygmatyzacyjnych w nauce, a także zasady psychologii społecznej. W tej części znajduje się także innowacyjne ujęcie kwestii szkolnej edukacji polonistycznej, odmienne od ujęć proponowanych przez metodykę nauczania języka polskiego. Rozdział drugi to szczegółowe omówienie tekstów krytycznoliterackich o Mironie Białoszewskim, zarówno tych najbardziej znanych, jak i zupełnie zapomnianych.

Modernizm miał swoje duchy i potwory. Niekiedy dyskredytował gotycyzm pisany serio, spychał go na margines albo bawił się w pastisze. Gotycyzm jest narracją słabo dostrzegalną i niezbyt cenioną w polskiej kulturze. Przeczytać Ciemności kryją ziemię Andrzejewskiego nie jako alegorię stalinizmu, lecz jako klasyczną powieść gotycką? Uznać Skandal w Wesołych Bagniskach Choromańskiego za bezpośrednią inspirację Opętanych Gombrowicza? Białoszewski wywołujący duchy w PRL-owskiej Warszawie i przebierający się za strzygę w korytarzu mrówkowca? Kobieca potworność jako gnostycka Sophia w Almie Filipiak? Frankensteinowskie wątki w cyklu o Panu Kleksie Brzechwy i masońskie ryty w Kajtusiu czarodzieju Korczaka? Wszystko to brzmi sensacyjnie, a więc w zgodzie z gotycką konwencją. Tło komparatystyczne tworzą angielskie powieści gotyckie i wiktoriańskie. Gnoza i groza. Gnostycyzm i gotycyzm.

Książka buduje przestrzeń, w której poruszają się „dwuznaczne jednoślady”, istoty o dwoistej tożsamości, wciąż skupione na próbie zdefiniowania własnego „ja”. Przy czym wszystkie te chwyty narracyjne sprawiają, iż mamy do czynienia z poezją niesłychanie dynamiczną, dla której istotną wartość stanowi spontaniczny gest manifestacji swej osobowości, w którym jedną z najistotniejszych wartości staje się szczerość będąca gwarancją prawdy (samo)poznania, zmieniająca poezję w „sobologię”, dziedzinę pozwalającą rozpoznawać wielorakie uwikłania osobowości bohatera tych wierszy, wciąż poszukującego stałego punktu oparcia w świecie nieustannej przemiany, widzianym nie jako obraz o raz na zawsze ustalonych kształtach, lecz raczej jako – niczym w kalejdoskopie – wciąż na nowo przeobrażający się, ale nietracący spójności zbiór elementów. Tym samym Sobolczyk jest w swych poszukiwaniach kontynuatorem awangardowych nurtów poezji XX-wiecznej, by przywołać choćby, prawem wskazania głębokiej tradycji, eksperymenty graficzno- słowne Tytusa Czyżewskiego. Leszek Szaruga

Wydechy z bezrybocia, Piotr Sobolczyk - poezja