Andrzej Leder Livres

Each of us, waking in the morning, has to open the world we have woken into. We have to endow meaning to people, objects and tasks, have to secure a place in the chaos of time passing. When opening their eyes during the palpable reality of a dream, a person will dream beyond the dream, will carry over meanings and experiences from one sphere to another. The author of these collected essays puts various strategies under the microscope which we deploy to make the world material, analyzing the mythical structures we use for this purpose – interpreting anew their changing guise in the contemporary. Being witness to the changing material desert of post-Soviet Eastern Europe transforming into the over-saturated jungle of modern capitalism, he offers a unique window into the seemingly obvious – only to unveil its manifold human aspects of the hidden.

W Polsce w latach 1939–1956 dokonała się rewolucja społeczna. Okrutna, brutalna, narzucona z zewnątrz, ale jednak rewolucja. Ta rewolucja niesłychanie głęboko przeorała tkankę polskiego społeczeństwa, tworząc warunki do dzisiejszej ekspansji klasy średniej, czyli mieszczaństwa, do najgłębszej być może od wieków zmiany mentalności Polaków: odejścia od mentalności określonej przez wieś i folwark ku tej zdeterminowanej przez miasto i miejski sposób życia. Ta rewolucja pozostaje jednak nieobecna w świadomości społecznej. To książka o wydarzeniach, które nas ukształtowały, a o których wolimy nie pamiętać. Filozof bada naszą zbiorową amnezję, poddając psychoanalizie traumy najnowszej historii: okupację z Zachodu i rewolucję ze Wschodu, zagładę Żydów i likwidację ziemiaństwa, wyparte winy i nieopowiedziane krzywdy. Prześniona rewolucja to rzadkie w polskiej humanistyce połączenie głębokiego namysłu nad kulturą i literaturą z trzeźwą analizą kwestii politycznych i ekonomicznych – mocna lektura, która każe na nowo przemyśleć „polską duszę”. Andrzej Leder wyjaśnia, dlaczego polska klasa średnia po 1989 roku tak polubiła sushi i jaki to ma związek z Zagładą i komunizmem. Agnieszka Graff

Jak napisać historię filozofii XX wieku? Jak powiązać zróżnicowane prądy intelektualne tego stulecia z historią pełną wojen, konfliktów i przemocy? Andrzej Leder proponuje ująć XX wiek tak, jak psychoanaliza ujmuje osoby poddawane terapii, i odczytać formułowane w zeszłym stuleciu stanowiska filozoficzne jako wyrazy głębokich traum, których to stulecie było pełne. To właśnie kategorię traumy Leder czyni podstawą kreślonej przez siebie „teorii w polu psychoanalitycznym” i to ją będzie stosował w swojej lekturze m.in. fenomenologii Husserla, filozofii Koła Wiedeńskiego, egzystencjalizmu Sartre’a, myśli Benjamina czy marksizmu Althussera. Jest to zatem nie tylko autorska wizja tego, jak może być uprawiana historia filozofii, lecz także oryginalna praca z obszaru teorii i filozofii psychoanalizy. „Połączenie podejścia psychoanalitycznego z warsztatem filozofa i historyka idei już wcześniej było „znakiem firmowym” Ledera, tu przybiera jednak formę dojrzałej syntezy, pozostając przy tym jak najdalsze od szkolnego schematyzmu. Choć podstawowa rama teoretyczna książki wyznaczona jest przez Lacanowskie pojęcia tego, co symboliczne, i tego, co realne (a ściślej rzecz biorąc: przez napięcie, jakie między nimi zachodzi), nie mamy tu bynajmniej do czynienia z mechanicznym zastosowaniem koncepcji Lacana. Dzieje się tak nie tylko dlatego, że Autor uzupełnia ją o inne, nowsze ujęcia (zwłaszcza z dziedziny studiów nad traumą), ale także – i przede wszystkim – ze względu na jego niedogmatyczne podejście do psychoanalizy jako takiej”. Michał Herer Andrzej Leder – filozof kultury, psychoterapeuta. Profesor filozofii w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN. Autor głośnej, nominowanej do Literackiej Nagrody NIKE 2015 książki Prześniona rewolucja (2014), w której zastosował kategorie psychoanalityczne do opisu najnowszej historii Polski. Opublikował również Przemiana mitów, czyli życie w epoce schyłku (1997), Nieświadomość jako pustka (2001) oraz Nauka Freuda w epoce „Sein und Zeit” (2007).

Najnowsza książka autora bestsellera Prześnionej rewolucji. Ćwiczeń z logiki historycznej. Żyjemy doprawdy w ciekawych czasach. Ani język tradycyjnych nauk społecznych, ani polityczny dyskurs liberalizmu czy konserwatyzmu, ani lewicowe teorie XX wieku nie pozwalają zrozumieć współczesnych zjawisk, które zaskakują nas swoją gwałtownością, skalą i jednocześnie pozornym brakiem racjonalności. Stąd może popularność języka ekonomii, którego pojęcia i metafory atakują nas z każdej strony i są używane do opisu nawet dziedzin pozornie od ekonomii odległych. Andrzej Leder zaprasza nas do przyjrzenia się ekonomii od podszewki. A co, jeśli nauka, którą uznajemy za teorię wykorzystywania zasobów w warunkach deficytu, jest w istocie sztuką rozprowadzania nadmiaru? Konsekwencje tego odwrócenia prowadzą autora do wizji ekonomii diametralnie różnej od tego, co serwują nam eksperci w podręcznikach i mediach. Znajdziemy tu elementy filozofii, socjologii, antropologii, psychoanalizy i lingwistyki, a wszystko to po to, by wreszcie zrozumieć czasy, w których przyszło nam żyć.

Der Warschauer Kulturphilosoph Andrzej Leder analysiert in seinem historischen Essay den Kern der gesellschaftlichen Umwälzungen Ostmitteleuropas zwischen 1939 und 1956: die Ermordung der polnischen Juden im Zweiten Weltkrieg sowie die Zerstörung des Landadels als Folge der nach 1945 aufgezwungenen neuen Gesellschaftsordnung. Leder argumentiert, dass es sich dabei um eine Revolution handelte, die die soziale Struktur der polnischen Gesellschaft grundlegend veränderte. Mit seinem geisteswissenschaftlichen und psychoanalytischen Instrumentarium zeigt er, warum sie bis in die Gegenwart nachwirkt. Leder verweist auf die Veränderung des Imaginariums dieser Umwälzungen als eines Geflechts von Mythen und Phantasmen, die das gesellschaftliche Bewusstsein bis heute bestimmen. Er erklärt die widersprüchliche Wahrnehmung einer aufgrund deutscher und sowjetischer Besatzung weder selbst bestimmten noch selbst organisierten, aber doch konkreten Beteiligung an diesen Prozessen: Alle Polen wurden unmittelbar mit der Gewalt der Besatzer konfrontiert und mussten sich dazu verhalten. Die Analyse der Ursachen einer systematischen Ausblendung des Subjektcharakters polnischer Akteure im Zuge der „polnischen Revolution“ sieht Leder als Ausgangspunkt für ein „spätes Erwachen“, das den von ihm diagnostizierten „Wachtraum“ der polnischen Gesellschaft beenden kann.

Kluczowe będzie dla nas pytanie o charakter popędu, którego rozumienie zakorzenić chcemy poza wszelkim porządkiem naturalistycznym. Jeżeli uznajemy, że popędy są ostatecznym, najbardziej źródłowym warunkiem genezy wszelkich znaczeń, to jaki jest sposób istnienia tego warunku? Tutaj właśnie najważniejsza będzie bezpośrednia inspiracja Heideggerowska. Spróbujemy zobaczyć popęd jako swoisty egzystencjał, określenie najbardziej fundamentalnej relacji przekraczania, wyjścia z immanencji. Przedyskutujemy funkcję, jaką w tym kontekście pełnią u Freuda dualizm popędów i geneza podmiotu. Wychylimy się w stronę języka metafizyki, zastanawiając się nad różnymi Freudowskimi znaczeniami pojęcia tego, co zewnętrzne - transcendencji. Język ojca psychoanalizy, gdy podejmuje filozoficzną spekulację, niesłychanie oddala się od specyfiki "naturalnego nastawienia" i wprowadza trudne do konceptualizacji przeczucia, skryte za pozornie zrozumiałymi sformułowaniami. Jednak trzeba pamiętać, że w gruncie rzeczy służy opisowi pewnej praktyki - opisowi spotkania dwóch osób: analizowanego i analityka; spotkania, którego impuls jest przede wszystkim etyczny, a warunkiem pozostaje sprawiedliwość. Dlatego inspiracji do interpretowania najgłębszych warstw "metafizyki" Freuda szukać będziemy po stronie Lévinasowskich przemyśleń dotyczących relacji z innym. [...] Freud odkrywał, że wszelka obecność jest efektem konfliktu.